Vroegsignalering

Vroegsignalering

Het vroegtijdig herkennen van risico- en beschermende factoren vergroot een kansrijke start voor ieder kind. Wanneer professionals de juiste kennis en vaardigheden hebben en met aandacht en begrip handelen, herkennen ze signalen op tijd, bespreken deze open met (aanstaande) ouders en verwijzen gericht door naar passende zorg en ondersteuning. Dit voorkomt dat gezinnen vastlopen en legt de basis voor een gezonde, kansrijke ontwikkeling van een kind.

Wat is vroegsignalering?

Wie vroeg signalen herkent, brengt de factoren in kaart die risico’s vormen én de factoren die bescherming bieden voor een (aanstaande) ouder en het gezin. Het is belangrijk om beide in beeld te hebben: risicofactoren vergroten de kwetsbaarheid, terwijl beschermende factoren juist het effect van risico’s kunnen verminderen.

Op basis hiervan maak je een risicotaxatie. Je maakt een inschatting van de kans op problematiek en bespreekt welke ondersteuning passend is. Hoe completer het beeld, hoe gerichter de ondersteuning, waardoor de veerkracht behouden blijft.

Waarom is vroegsignalering belangrijk?

De eerste 1.000 dagen in het leven van een kind zijn bepalend voor de latere fysieke en mentale gezondheid. Door een kwetsbare situatie vroeg te signaleren en een gezin te ondersteunen, kan veel worden gewonnen. Vroegtijdige ondersteuning draagt bij aan een gezonde ontwikkeling van het kind, versterkt de binding tussen gezinsleden en bevordert het welzijn van het gezin. Vroegsignalering maakt het mogelijk om tijdig passende ondersteuning te bieden en zo problemen te voorkomen of te verminderen.

Sleutelrol voor professionals

Een belangrijke rol is weggelegd voor professionals die contact hebben met ouders voor, tijdens of na een zwangerschap: de eerste 1000 dagen. Hun taak is het risico’s en krachten in het gezin te signaleren, te bespreken, ouders te ondersteunen en indien nodig toe te leiden naar hulpverlening. Denk hierbij aan geboortezorgprofessionals zoals verloskundige, kraamverzorgende, gynaecoloog, jeugdverpleegkundige of jeugdarts. Gezondheidsklachten, psychische en psychosociale problemen kunnen de situatie van ouders kwetsbaar maken.

Omdat risico’s zich verspreiden over meerdere domeinen, denk aan gezondheid, financiën, armoede, veiligheid en wonen, vraagt dit om afspraken tussen professionals uit die verschillende werkvelden over signalering én de toeleiding naar de juiste zorg en ondersteuning.

Risico- en beschermende factoren zijn niet altijd even goed in beeld. Ouders in een kwetsbare situatie uiten hun hulpvraag niet altijd zelf. Schaamte en wantrouwen, maar ook beperkte gezondheidsvaardigheden zijn hier vaak oorzaken van. Gevalideerde -getoetste- signaleringsinstrumenten helpen om op een systemische en betrouwbare manier informatie te verzamelen. Dit zijn meestal screenende vragenlijsten die inzicht geven in de risico’s van opgroeisituaties voor (ongeboren) kinderen.

Signaleren zonder adequate vervolgstappen is weinig zinvol, het instrument moet dus aansluiten bij het zorg- en hulpaanbod in de regio. Dit vraagt om een goede samenwerking tussen het medisch, sociaal en informeel domein. Weten welk aanbod er lokaal is en elkaar kunnen bereiken is van essentieel belang. Onder andere de zorgpadentool kan hierbij behulpzaam zijn. Daarnaast zijn op Kennisnet Geboortezorg verschillende screeningsinstrumenten te vinden die professionals helpen bij het systematisch en betrouwbaar signaleren van risico- en beschermende factoren.

Onderzoek uit 2020 wijst uit dat 62,2% van de geboortezorgprofessionals en 34% van de jeugdgezondheidszorgprofessionals geen gevalideerd instrument gebruikt. Praktische en technische factoren, zoals systemen die niet gekoppeld zijn, vormen vaak een belemmering. Dit geeft ruimte voor verbetering. In de afgelopen jaren is hier actief op ingezet door het stimuleren van structureel gebruik van gevalideerde signaleringsinstrumenten, het verbeteren van samenwerking en gegevensuitwisseling tussen ketenpartners, en het ontwikkelen van ondersteunende richtlijnen en handreikingen. Ook zijn diverse pilotprojecten en scholingstrajecten gestart om professionals beter toe te rusten op vroegtijdig signaleren en doorverwijzen.

‘Meer tijd in de spreekkamer en kennis hebben over risicofactoren dragen positief bij aan vroegsignalering’, zeggen jeugdartsen, verpleegkundigen en verloskundigen. En: ‘Wij voelen ons niet altijd vaardig in het bespreken van gevoelige onderwerpen.’ 92% van de eerstelijns verloskundigen en bijna 90% van de jeugdartsen en -verpleegkundigen, geven aan dat ze behoefte hebben aan bijscholing. Uit de open antwoorden blijkt ook dat zij graag meer overleg willen: met elkaar én met kraamverzorgenden.

Behalve het gebruik van signaleringsinstrumenten is samenwerking tussen verschillende domeinen cruciaal. Verschillende visies en bronnen maken het beeld van een gezin volledig en betrouwbaar. Dit leidt vervolgens tot vervolgstappen die doordacht en effectief zijn. Elke gemiste kans om vroeg te signaleren vergroot immers het risico op problemen die later moeilijker en zwaarder te verhelpen zijn.

Wat kun je met jouw coalitie samen doen?

• Inventariseer werkwijzen
  Bespreek met geboortezorgprofessionals of zij tijdens intake en vervolggesprekken aandacht hebben voor kwetsbaarheden op andere levensterreinen dan medische. Denk aan relatieproblemen, laag inkomen en schulden, moeite met lezen en schrijven, beperkte opvoedvaardigheden en signalen die duiden op kindermishandeling of huiselijk geweld. Herkennen zij deze signalen? Hoe maken zij dat bespreekbaar?Ga na of wijkteams en informele zorgorganisaties rekening houden met zwangerschap en ouderschap van hun cliënten. Zijn zij bekend met de invloed van problematiek als armoede en schulden op zwangerschap en kansen van het kind?
• Gebruik gevalideerde signaleringsinstrumenten
  In de wegwijzer Kansrijke ontmoetingen (CPZ) staat een overzicht van gevalideerde signaleringsinstrumenten. Breng in beeld of en welke signaleringsinstrumenten gebruikt worden. En zo niet, wat is daar de reden voor?
• Vergroot gespreksvaardigheden
  Hoe vaardiger de professional zich voelt tijdens het bespreken van gevoelige onderwerpen, des te makkelijker wordt signalering. Creëer bewustwording in je coalitie over  het belang van gespreksvaardigheden.  . Inventariseer wat de professionals nodig hebben om het gesprek aan te gaan en faciliteer de benodigde training en intervisiemomenten.
  De basis voor adequate gespreksvoering is cultuur sensitief en stress sensitief communiceren. Lees hierover meer bij het thema sensitief werken
• Leg zorgpaden en -routes vast
  Breng de mogelijkheden voor verwijzing en ondersteuning in kaart. Leg dit vast in zorgpaden en -routes. Denk aan professionele ondersteuning en zorg, maar ook aan informele ondersteuning door bijvoorbeeld vrijwilligers en ervaringsdeskundigen. Hierbij kan gebruik gemaakt worden van de zorgpadentool.
• Maak samenwerkingsafspraken
  Ouders in kwetsbare situaties ervaren problemen op meerdere leefgebieden. Dit maakt multidisciplinair samenwerken rondom én samen met ouders noodzakelijk. Zorg voor continuïteit van zorg en warme overdracht. Maak hier als coalitie afspraken over, bijvoorbeeld hoe je overdraagt en ook hoe je terugkoppelt naar de aanvrager. Fysiek dichterbij elkaar werken, in hetzelfde gebouw bijvoorbeeld, is helpend: het stimuleert samenwerking en verlaagt drempels. Binnen veel coalities vinden er ook multidisciplinaire overleggen (MDO) Kansrijke Start plaats, waarin cliënten gezamenlijk besproken worden. Dit draagt bij aan continuïteit van zorg en samen leren.

Conclusie

Vroegsignalering vraagt om alertheid, samenwerking en opvolging. Het oppikken van kleine, soms subtiele signalen, voorkomt de groei van grotere problemen. Door samen verantwoordelijkheid te nemen, geven we kinderen en ouders een kansrijke start.