Voor veel ouders is het heel lastig om direct feedback te geven over zorg, om ideeën aan te leveren via officiële kanalen of om ervaringen spontaan of via enquêtes te delen. Terwijl hun verhalen van groot belang zijn om goed beleid te maken en de juiste dingen te doen binnen Kansrijke Start. De vorm van spiegeltrajecten sluit aan bij ouders die rust, vertrouwen en ruimte nodig hebben om hun verhaal te doen. Bijvoorbeeld omdat hun vertrouwen al vaak is beschaamd, zij zich niet veilig voelen, of omdat het zorgsysteem voor hen ingewikkeld is.
Spiegeltrajecten
Niet alle ouders voelen zich gehoord in de zorg. Spiegeltrajecten bieden hen de rust en veiligheid om hun ervaringen te delen. Daarmee leveren spiegeltrajecten waardevolle inzichten.
Wat is een spiegeltraject?
Tijdens een spiegelbijeenkomst krijgen ouders de ruimte om te vertellen over hun ervaringen met de opvoeding en de ondersteuning die ze daarbij kregen tijdens de eerste 1000 dagen. Het is een begeleid interview met een groep ouders waarbij zorgverleners, managers en beleidsmakers toehoorders zijn. De toehoorders reageren tijdens het interview niet. Zo krijgen aanwezigen de kans heel bewust naar de ervaringen te luisteren, ervan te leren en aspecten ervan te integreren in hun werk.
Zo’n spiegelbijeenkomst is onderdeel van een spiegeltraject, een cyclisch proces waarbij ouders en professionals stapsgewijs steeds meer tot samenwerking komen. In dit geval staan ouders centraal die in kwetsbare omstandigheden hun kinderen opvoeden. De ervaring is dat bij deze ouders gebrek aan vertrouwen in de systemen vaak een rol speelt. Hun welbevinden staat vaak onder druk. De wijze van gespreksvoering en samenwerking sluit juist bij hen goed aan. Ze voelen zich gehoord doordat vragen in een begrijpelijke taal worden gesteld, en er gebruik wordt gemaakt van de technieken van uitgebreid samenvatten en aandachtig luisteren.
Een spiegeltraject helpt je te onderzoeken of je het juiste doet voor ouders en opvoeders. Als je als coalitie iets wilt veranderen, is de samenwerking met ouders cruciaal. Dit vraagt om vertrouwen, beter aansluiten bij ouders en aandacht voor hun welbevinden. Bij het maken van keuzes en beslissingen binnen Kansrijke Start is de inbreng van ouders en mede-opvoeders uit de wijk essentieel, net als samenwerking met informele en welzijnspartijen. Het spiegeltraject is een middel om een duurzame verandering in gang te zetten richting bottom-up werken en een inclusieve pedagogische basis.
Wat ouders vertelden
Laura, Chen en tientallen andere ouders vertelden tijdens spiegelbijeenkomsten openhartig over hun ervaringen, zorgen en wensen. Hun verhalen laten zien waar het schuurt: van het gevoel niet gehoord te worden tot het zoeken naar steun in de buurt. Deze inzichten helpen professionals om beter aan te sluiten bij wat ouders nodig hebben – door te luisteren, te begrijpen en samen te leren.
Aandachtig luisteren naar de verhalen van ouders en opvoeders
Spiegeltrajecten zorgen ervoor dat er aandachtig wordt geluisterd naar vaders, moeders en mede-opvoeders. Centraal staat een begeleid kringgesprek, een groepsinterview door een getrainde gespreksleider. De gespreksleider luistert aandachtig en vat uitgebreid samen, door bijna letterlijk de woorden van de ouders die aan het woord zijn te herhalen. Ze verifieert daarmee bij de ouders of zij hen goed heeft gehoord. De gespreksleider brengt hierdoor nadrukkelijk rust in het gesprek. Hierdoor ontstaat er ruimte voor de verhalen waardoor ook de regie bij de ouders blijft. Toehoorders -zorgprofessionals, managers, beleidsmakers en informele zorgpartijen- zitten in een kring om de ouders en luisteren samen. Het is live feedback; samenwerkingspartners zitten op hun handen en nemen te tijd om te luisteren. Ze mogen tijdens het interview niet reageren. Door aandachtig te luisteren komen de verhalen binnen. Dit leidt tot meer begrip voor de situatie waarin ouders opvoeden.
De toehoorders is een zorgvuldig samengestelde groep. Ze hebben samen de mogelijkheid om iets te veranderen op het gebied van kansen voor ouders en hun kinderen, en hebben daarnaast afzonderlijk hun eigen rol. Het zijn professionals met wie de ouders te maken hebben, maar ook de managers van deze professionals die voorwaarden kunnen helpen scheppen. Ook zij die invloed hebben op de beslissingen zijn als toehoorder aanwezig, zoals de beleidsmakers en een wethouder. Doordat gezamenlijk luisteren verbindend werkt, helpt het om vervolgens stapsgewijs te werken aan verbeteringen binnen Kansrijke Start. De eerste stap na het spiegelgesprek en de terugkombijeenkomst met de toehoorders is om met ouders verder in gesprek te gaan over wat nodig is, en met hen samen te werken aan verbeterplannen.
“Ik voelde me voor het eerst echt gehoord door mensen uit de geboortezorg, het is een hele opluchting”
deelnemer aan een spiegelgesprek
Juist de ouders wiens welbevinden door hun leefomstandigheden onder druk staat en ouders voor wie de systemen voor inspraak niet goed werken, voelen zich binnen een spiegeltraject vaak echt gehoord. De methode is speciaal geschikt voor mensen met weinig vertrouwen, om hen de kans te geven zich uit te spreken in aanwezigheid van een publiek.
Uitkomsten
Ieder spiegeltraject en dat wat eruit voortkomt is uniek. Juist omdat je met vaders, moeders, mede opvoeders en informele steunfiguren uit je eigen wijk bepaalt wat belangrijk is jullie situatie. Het is een wederkerig proces waarbij inwoners en professionals elkaar en elkaars werelden beter leren kennen. Met een spiegeltraject kun je toewerken naar wat we bedoelen met inclusief co-creëren: samenwerken met ouders vanuit empathie en gedeelde invloed. Hierbij betrek je vanaf het begin mensen om wie het gaat, laat je hun ervaringskennis meetellen in het ontwerp en neem je samen beslissingen over vorm en inhoud van een activiteit, beleid of een werkwijze. Verschillende uitkomsten van deze spiegeltrajecten zijn met ouders samen ontwikkeld en opgezet: een adviesorgaan door ouders (een ouderraad), een extra bijeenkomst voor vaders over kraamzorg tijdens vader-groepsbijeenkomsten, een moeder-groep met de door moeders gekozen naam New mom club; een ouderkamer voor en door ouders, activiteiten voor vaders met hun kinderen, en een cursus sensitief werken voor professionals.
“Het is goed dat professionals de informatie uit eerste hand meekrijgen. Je kunt een folder maken waarin je schrijft dat ouders belangrijk zijn, maar dat heeft niet hetzelfde effect. Er is niks zo mooi als dat je zelf iets hoort en het klikt in je hoofd. Het verhaal horen van ouders zelf is het beste om het tussen de oren te krijgen.”
Programmamanager Gezonde en Kansrijke Start, GGD Amsterdam
Randvoorwaarden
Er zijn voorwaarden verbonden aan de organisatie en uitvoering van het spiegeltraject. Voorwaarden die maken dat ouders zich thuis voelen, zich veilig voelen om open te spreken en waardoor er gaandeweg het traject vertrouwen ontstaat en een gelijkwaardige en wederkerige samenwerking mogelijk is.
1. Geen praktische opdracht, maar strategische overweging
Het opzetten van een spiegeltraject vraagt uiteraard om praktische organisatie, zoals het plannen en faciliteren van bijeenkomsten en de benodigde voorbereiding. Toch mag dit de aandacht voor het strategische doel niet overschaduwen, namelijk het samenbrengen van professionals en ouders als startpunt voor een duurzame en gelijkwaardige samenwerking. Een spiegeltraject is niet slechts een project met een begin en een eind, maar een instrument waarmee het perspectief van ouders structureel wordt verankerd in lokale coalities en hun betrokken partijen. Het traject is dus slechts het begin; het succesvol afronden betekent voortdurend oog blijven houden voor de ervaringen van ouders, het versterken van hun rol en het stimuleren van samenwerking tussen professionals. Alleen zo ontstaat een duurzame verbinding die in de haarvaten van de coalitie en het beleid doorgaat. Kortom, het gaat hierbij om anders denken en anders doen.
2. Een vruchtbare bodem in de coalitie: gezamenlijk commitment
Een succesvolle inzet van een spiegeltraject binnen Kansrijke Start coalities vraagt om een stevig gezamenlijke commitment van alle partners. Het is belangrijk dat iedereen, van beleidsmakers tot uitvoerende professionals, vanuit hun eigen perspectief bijdraagt en samenwerkt aan een gedeelde visie op ouderschap en het welzijn van ouders en kinderen. Juist door dit gezamenlijke werken aan die visie, waarbij ook de ervaringen van ouders zelf worden meegenomen, wordt de inzet van alle partijen verbonden en ontstaat een basis voor echte samenwerking. Deze gezamenlijke inzet creëert een veilige en open omgeving waarin ouders zich gehoord voelen en hun ervaringen kunnen delen. Zo ontstaat een vruchtbare bodem waarop spiegeltrajecten kunnen bijdragen aan betere ondersteuning en diepere inzichten. Het gaat erom dat alle partijen zich verantwoordelijk voelen en samenwerken vanuit een gemeenschappelijk doel, wat de kans vergroot dat het traject duurzaam en effectief wordt ingebed in de praktijk.
3. Werken vanuit de relatie en deze relatie behouden
In een spiegeltraject staat de relatie met ouders altijd centraal. Voordat er echt samengewerkt kan worden, is het opbouwen van vertrouwen essentieel. Zonder vertrouwen is een gelijkwaardige samenwerking niet mogelijk. Vertrouwen ontstaat door echt te werken aan de relatie met ouders, niet alleen vóór het gesprek maar juist ook ná het spiegelgesprek. Het onderhouden van contact en het actief betrekken van ouders bij het beoordelen en verder vormgeven van plannen is daarbij cruciaal.
Helder verwachtingsmanagement speelt hierin een belangrijke rol. Ouders moeten tijdig en regelmatig geïnformeerd worden over de voortgang en wat er van hen verwacht wordt. Als dit ontbreekt, kan dit het vertrouwen schaden en daarmee ook de samenwerking tussen ouders en professionals verstoren. Daarom zijn voortdurende communicatie en betrokkenheid de bouwstenen voor een duurzame relatie.
Het is waardevol om open te spreken over wederzijdse verwachtingen en stil te staan bij het verschil tussen samenwerken met professionals en samenwerken met ouders. Waar samenwerking tussen professionals vaak functioneel is, is de samenwerking met ouders vooral relationeel. Het vraagt om een verbinding van hoofd naar hart, zodat ouders zich echt gezien en gehoord voelen. Dit zorgt ervoor dat het contact beklijft en het traject positieve impact heeft.
4. Werken volgens de bedoeling is belangrijker dan het resultaat
Het succes van een spiegeltraject hangt niet af van het directe resultaat, zoals het krijgen van het gewenste antwoord of het bereiken van een vooraf opgesteld doel. Wat telt, is dat er gewerkt wordt volgens de bedoeling van het traject: dat er deep listening heeft plaatsgevonden. Dit betekent dat professionals open aanwezig zijn, zonder vooropgezette verwachtingen van wat ouders gaan vertellen, en ouders alle ruimte geven om hun ervaringen en inzichten te delen. Ouders bepalen in het gesprek zelf de dynamiek en inhoud, waardoor er vaak verrassende en waardevolle inzichten ontstaan die vooraf niet gepland of voorzien waren. Professionals brengen soms vooraf hun eigen vragen of doelen mee, maar het is belangrijk dat zij zich hiervan losmaken en zich laten verrassen door wat ouders echt willen vertellen. Het gaat niet om het afdwingen van specifieke antwoorden, maar om het creëren van een veilige plek waar ouders zich gehoord voelen. Deze ruimte van diepe, oordeelvrije aandacht is precies wat de waarde van een spiegelgesprek maakt en de samenwerking met ouders verdiept. Het echte succes van een spiegeltraject wordt bepaald door de oprechte dialoog, diepe luisterhouding en samenwerking met ouders. Niet door vooraf vastgestelde doelen of concrete uitkomsten.
Een spiegeltraject organiseren?
Een spiegeltraject is een cyclisch proces van acht stappen dat coalities Kansrijke Start helpt om echt samen te werken met ouders die normaal niet snel hun stem laten horen. De ervaring leert dat een zorgvuldige voorbereiding essentieel is. Het traject combineert voorbereiding, spiegelgesprek, terugkoppeling en planvorming tot een krachtige start voor duurzame samenwerking.
De stappen zijn:
- Doel en strategie bepalen
- Commitment alle partners
- Werkgroep vormen en taken verdelen
- Thema, ouders en toehoorders kiezen
- Spiegelbijeenkomst praktisch voorbereiden
- Spiegelgesprek uitvoeren
- Terugkombijeenkomst plannen en bespreken
- Terugkoppeling en plan van aanpak
Succesvolle trajecten ontstaan op een vruchtbare bodem van gedeeld commitment, met aandacht voor vertrouwen, relatieopbouw en wederzijdse verwachtingen. Het is belangrijk om te werken volgens de bedoeling: luisteren zonder oordeel en ruimte geven aan wat ouders echt willen delen. Pharos begeleidt coalities met werkvormen die de stappen ondersteunen en door bijeenkomsten met ouders en professionals te begeleiden, zodat de ervaringen van ouders structureel onderdeel worden van beleid en praktijk. Een volledig traject duurt gemiddeld vijf tot negen maanden.
Wil je meer weten? Neem dan contact door te mailen naar info@kansrijkestart.nl.
Bekijk ook eens
‘Huilgezinnen: neem ze met z’n allen serieus’
Kinderarts Ineke de Kruijff strijdt voor meer begrip en betere zorg voor huilgezinnen. In Utrecht bundelen zorgverleners hun krachten om ouders sneller en samen te helpen.
Lees meer
Het verhaal van moeder Nikita uit Kennemerland
Video over het verhaal van moeder Nikita uit Kennemerland en interview met de kwartiermaker van Kansrijke Start in JGZ Kennemerland.
Lees meer
Samen op weg naar het ouderschap
Wat helpt (aanstaande) moeders in kwetsbare situaties echt verder? In dit webinar delen professionals, onderzoekers en ervaringsdeskundigen hun inzichten over cultuursensitief werken, steun bieden en het versterken van netwerken rond gezinnen.
Lees meer
Alcoholvrije start
Een alcoholvrije zwangerschap is de veiligste keuze voor moeder en kind. Deze e-learning helpt verloskundigen om dit gesprek met kennis, vertrouwen en empathie te voeren.
Lees meer
Aansluiten bij ouders
Een sterke opvoedomgeving ontstaat wanneer professionals aansluiten bij de kracht die al in gezinnen en buurten aanwezig is. Samen bouwen we zo aan een gemeenschap van binnenuit.
Lees meer